Houston, we have a problem! (1999-01-23)

Horrelaxe berritu omen zitzaizkien Apolo XIIIko astronautak NASAko nabigazio-kontrolekoei beren untzia matxuratu zenean. Orain 'Houston has a problem' esan beharko genuke, apika.
Errusiaren gainbera ekonomikoak Nazioarteko Espazio-estazioaren garapenari mesede gutxi egin dio. Errusia espazio-estazioaren bazkide garrantzitsua da, baita arazo-iturri ere: eraiki behar dituen zatien entrega-epea luzatzen ari da taigabe eta, gainera, lankidetzaren kostuak izugarri hazten ari dira. Hasieran, Errusiaren parte hatzeak proiektuaren aurrekontua bi bilioi dolarretan murriztuko zuela uste zuen NASAk; aitzitik, bilioika dolar konstatzen ari zaio Errusiaren elkarlana. Espazio-estazioaren aurrekontu ofiziala 17,4 bilioi dolarrekoa bada ere, kontsultore independienteek eginiko azterketen arabera 21 bilioi dolar baino handiagoa izan daiteke azken-kostua. Honi transbordadorearen jaurtiketa-kostuak eransten badizkiogu, zifra 100 bilioi dolarreraino igoko da.
Halaber, komunitate zientifikoak espazio-estazioak egin ditzaken zientzi ekarpenak ez ditu NASAk aldarrikatu bezain oparoak ikusten. Esaterako, American Society for Cell Biology delakoak adierazi duenez, mikrograbitatean eginiko kristalografi saioek (estazioa justifikatzeko NASAk usatutako argudio nagusietako bat) ez dute botika berrien garapenean edo proteinen egituraren analisian ekarpen adierazgarririk egin orain arte.
Beraz, arazo-iturri izanik, zergatik tematu da NASA espazio-estazioarekin? Ezin al zituen baliabide ekonomiko horiek beste proiektu oparoago batzuetan baliatu, eguzki-sistemaren zunda robotikoen bidezko esplorazioan adibidez?
Erronkak eta ilusio-piztaileak behar ditu NASAk dirurik nahi badu. Bere bi izarrek ajeak dituzte. Transbordadore espazioalak ia hogei urte dauzka eta onenak eman ditu. Marten gizakia jartzea, bestalde, ez dago eskura oraindik. Hortaz, Nazioarteko Espazio-estazioak ikuskizuna eskainiko dio zerga-ordaintzaileari gizakia marteratzeko gai garen bitartean; kario eta arola bada ere.

Egia berdaderoa (1999-01-16)

Ikerketa zientifikoen berri gizarte eta komunitate zientifikoari emateko moduan disfuntzioak gertatzen ari dira azken aldian. Ohizko bideari jarraitu ordez, hainbat zientzilarik eta ikerketa-taldek komunikabideak deitu eta prentsaurrekoa antolatzen dute, aurkikuntzak gizarte-inpaktu nabarmena izan dezakeenean, batik bat.
Duela hainbat hilabete, Valentziako unibertsitateko ikerlari-talde batek prentsa deitu eta lau haizetara aldarrikatu zuen ura hidrogeno eta oxigenotan bereizteko bide merke eta eraginkorra aurkitu zuela. Katalizatzaile egoki batek energia merke, garbia eta betirakoa eskaintzen ei zuen. Ahuntzaren gau erdiko eztula, aste honetan jakin dugunez.
Ez da hau kasu isolatua, burugabe batzuen jazoera bakana: NASA eta Marteko bakterioen eta fusioa hotzaren auziak hor ditugu. Globoa puztu eta, ostean, hustu.
Kezkatzekoak dira oso gertaera horiek. Gure gizartearen eta kulturaren oinarri diren zientziaren eta zientzilarien sinesgarritasuna kolokan jartzen da, batetik, eta, bestetik, esperantza faltsuak pizteaz gain, gizartean ideia zientifiko okerrak zabaltzeko bidea egiten dute.
Ulertzekoa da, halaber, emaitza azkarrak eskatzen dituen gizarte honetan, komunikazio-gabineteen presiopean, ondo landu gabeko datuak barreiatzeko tentatuta egotea zientzilaria. Izan ere, hurrengo beka, diru-sarrera edo aurrekontua lortutako emaitzen menpe egon baitaiteke. Oso garbi dago hori NASAren kasuan; espazioaren esplorazioa egiteko fondoak murrizten ari zirenean eta gizarteak espazioaren lilurari bizkar emanda zegoen momentuan, Marten bizia egon ei zela aldarrikatzeko aukera gozoki ederregia zen pasatzen uzteko.
Ulergaria izanik ere, prentsaurrekoak ez dira bidea. Aldizkari ospetsuen bidez eman behar da aurrerabide zientifikoaren berri. Peer review (parekoen azterketa) sistema ez da noski, giza obra oro legez, perfektua; ez ditu maula guztiak saihestuko; ideia eta hipotesi iraultzaileak zokora litzake, baina urtetan frogatu duenez produkzio zientifikoaren kalitatea neurtzeko tresna zuhurrena da.

HPLO (1999-01-9)

Aurreko batean kultur sailburutzaren ameskerian Hizkuntz Politikarako Sailordetza (HPS) Hizkuntz Politikarako Lehendakariordetza (HPLO) bihurtzea eta sail guztietan HPS txikiak eratzea proposatu nuen 'seiko' honetan bertan. Eginiko proposamenak haizeak eraman ditu Jaurlaritzaren sail-banaketari erreparatzen badiogu, bederen. Ez zait harritu, nire iritziaren pisuan fede larririk ez nuen eta.
Hala ere, aukera polita galdu dela iritzi diot. Bizi dugun giroak EAEko euskararen normalizazio-politikaren gidaritzari maila handiagoa ematea gauzagarri egiten zuen. Zergatik HPLO, HPSren ordez? Administrazioaren egiturarengatik, hain justu. Sailak, oro har, nahikoa estanko eta iragazkaitzak dira elkarren artean. Beraz, aski nekeza eta zaila jazotzen zaio sail bati politika jakin bat beste bati eragitea. Ondorioz, Euskararen normalizazioa bezalako zeharkako gai batean, egokiagoa dateke sail guztien gainetik dagokeen egitura batetik politika eta estrategia gidatzea. Garai bateko lehendakaritzaren menpeko HPIN Kultura sailaren menpeko HPS bihurtu zenean, duela lau urte, eraginkortasuna galdu zen. Horren adibide aproposa da Industria Sailak enpresetan euskara-planak sustatzeko jarritako diruak legegintzaldiaren erdirako ke bihurtu izana. Hizkuntza politika Kulturan kokatzea erabaki estrategiko desegokia izan zen, ene aburuz.
Halaber, sail guztietan HPS txikiak ezartzeak sail horren menpeko esparruetan hizkuntz normalizazioaren eraginkortasuna emendatzea luke helburu. Arrazoiak aipatuta daude. Azter dezagun esaterako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila. Euskara Biziberritzeko Planaren ildotik gobernu-programan hitzartu ei denez, sail horrek enpresa-munduan euskararen erabilera-planak sustatuko ditu. Ez da hori huskeria euskaren normalizazioan eta honi, gainera, merkataritzaren alorra (etiketajea, labelak,…) eta sailaren menpeko enpresa publikoak (SPRI, EVE,…) erantsi beharko litzaizkioke, besteak beste. Nondik kudeatuko litzateke normalizazio-ahalegina eraginkorren? Neronek ez dut dudarik: sailetik bertatik.

Gaur, 2005eko uztailaren 8an, berriz ere aukera galdu dugula uste dut eta goian esandako berresten dut.

Asmoz eta jakitez (1999-1-2)

Ehun eta hogei mila lagun; bost estadio mukuru bete. Hau marka! Euskaldunak burutik gaudela esaten du gure lagun batek, guri bakarrik otu bailekiguke 26ko festa erraldoia. Egia esan, gauza batzuk Euskal Herrian baino ez dira gertatzen; onerako zein txarrerako. Egin egin dugu; orain eskerrak emateko tenorea da. Kontseiluko zuzendaritzako kide naizen aldetik eskertu nahi zaituztet bildu zineten guztiok jin izanagatik eta barkamena eskatzen dizuet kabitu ezinik kanpoan gelditu zinetenei, zuen jarrerak ez baitzuen hori merezi. Eskerrak, kanpainan zehar herrietako batzordeetan su eta gar lanean aritu zaretenoi; mila esker, estadioetan beharrean fin eta gogotsu jardun duzuenoi; esker anitz, oholtzaren gainean izan zareten guztioi. Finean, gure Txirritak esaten zuen legez 'eskerrak eta graziyak' Bai Euskarari Kanpaina bideragarri egin duzuen guztioi.
Kanpainaren konplexutasuna eta erronkaren handitasuna kontuan harturik zailena jada egin dugula pentsa lezake bateren batek. Bai zera! Oraintxe hasten da Kontseiluaren benetako lana. Amaitu berri den kanpaina Kontseiluak bideratu nahi duen ekimenaren lehen urratsa izan da. Kanpainan zehar euskararen aldeko konpromiso tinkoa agertu duten banako, elkarte eta gizarte-eragile horiekin guztiekin lanean hasi beharra dago orain. Konpromisoak errealitate bihurtu behar ditugu, asmoak gertakari eta ilusioa abiatzeko indar. 'Lanordu bat akordioaren alde' ekimena dugu begi-bistan lehenik eta ondoren,…
Hiru ondorio nagusi aterako nituzke Bai Euskarari Kanpainaren emaitzetatik:
- Herri hau bizirik dagoela eta herri eta kultura izateko gogo bizia erakutsi duela.
- Elkar hartuta eta batuta urrun ailega gaitezkeela eta indar izugarria daukagula.
- Gizarteak etorkizuna euskaraz ikusten duela eta konpromisoak hartzeko prest dagoela.
Kanpainan zehar, euskararen normalizazioaren aldeko kapital izugarria bildu dugu eta, era berean, erantzunkizunez jokatzeko ardura eman zaigu. Aurrerantzean kapitala egoki kudeatzea dagokigu gizarte-erakundeoi zein erakunde publikoei: elkarlanean, osagarritasunean eta elkarren errespetuan. Halaber, euskararen normalizazioaren aldeko politika tinko, ausarta eta eraginkorra bideratzeko txeke zuria eman digu gizarteak. XXI. mendea euskararena izan dadin, balia dezagun; asmoz eta jakitez.
Mila esker eta urte berri on.