Estatistika (1999-06-05)

Zientzia zehatza dugu estatistika, matematikaren tresneria baitu erreminta. Kontraesana gordetzen du, hala ere. Datuak biltzeko eta irakurtzeko bideak ematen dizkigu eta datuok zuzenak eta zehatzak izanik ere, irakurtzeko usatzen ditugun betaurrekoek modu batean ala bestean jantziko dizkigute datu horiek. Janzkera, ostera, zarpaila izaten da sarri.
Horren lekuko Europako komunikabideetan ibili den notizia. Izan ere, telefono mugikorra erabiltzea eta garuneko minbizia garatzea lotzen ei dituzten bi azterketa zientifiko tituluetan ibili dira: telefono mugikorrek minbizia sortarazten dute. Datuei erreparatuta, ostera, trikimailu estatistikoa baino ez da.
Suedian garuneko tumorea duten 209 lagun eta kontrol moduan minbizirik ez duten 425 pertsona aztertu dituzte. Azterketa horretan ez da, oro har, erlaziorik ikusi garuneko minbiziaren eta mugikorren artean. Hala ere, 'segapotoaren' erabiltzaileek tumorea 'telefono-belarriaren' ondoko lobuluetan garatu duten neurri handiagoan: kontrol-taldekoena baino 2,5 bider gehiago. Lotura itxura badago eta horri heldu dio prentsak itsumustuan. Alabaina, horrelako oso kasu gutxi daude (hamahiru baino ez) eta estatisitikaren ikuspegitik, ez dago esaterik tumoreak pazientea telefono mugikorra baliatzearekin loturik dauden ala datua estatistika-artefaktua den. Estatu Batuetan egin beste azterketa batean antzeko ondorioetara ailega daiteke, bestetik.
Bi irakurketa egin daitezke gertaera hauei buruz. Informazioaren gizartean bizi gara. Herritarrak erabakiak hartzeko informazio zehatza eta egokia behar du. Beraz, zientzialariek beren lanen berri eman behar diote gizarteari. Alabaina, informazio osoa eta adierazgarria izateaz gain (eta ez da hau kasua nik uste) ulertzeko eta baloratzeko moduan eman behar diote. Alferrik bestela!
Bestetik, arriskuaren beldur den gizartean bizi garela berriz ere agerian gelditu da eta baita komunikabideak jarrera hori nola haizatzen duten ere. Mundua toki arriskutsua da, izatez. Hortaz, arrisku-iturri handiez arduratzeak dirudi zentzuzkoena; ez, ordea, estatitistikaren irakurketa desenfokatuak sortuako mamuez.

Bidegorriez (1999-05-29)

Kontxan bidegorria ezartzea urtetako eztabaida dugu Donostian. Argi egin asmoz edo, esperimentu bat burutu du udalak; atzen erabakia hartzeko prozedurari kutsu zientifikoa eman nahiez, antza. Maiatzaren hasierako hainbat egunetan autoentzako erreietako bat behin-behineko bidegorri bihurtu du eta trafikoari nola eragin dion ikertu. Apika, autoen zirkulazioari kalterik egin dion neurtu duela esatea zehatzago izango litzateke.
Joan den igandean, azterketaren ondorioen berri ekarri zuen egunkari batek; horri hainbaten iritzia eransten zion. Horietako batek hauxe zion: 'ez dira errentagarriak izango, bidegorriak nagusiki igandeetan erabiltzen dira eta Kontxako trafikoa egunerokoa da, etengabea eta bazterrezina'.
'Hortxe zeok, ba, koxka!' pentsatu nuen leitu orduko. Gure artean, automobila da nagusi hiri barneko trafikoan. Bizikleta, aitzitik, salbuespena. Zergatik hori? Azpiegitura egokien eza edo kalean bizikletaz ibiltzearen arriskua aipa litezke. Bi faktore horiek pisuzkoak izanik ere, arazoaren muina kulturala da. Gure gizarteak bizikleta kirolarekin lotzen du nagusiki; denbora librean erabiltzeko tresnazat jotzen du, oro har.
Bestetik, Tübingendik etorri berria nintzen. Kontraesana eta kezka barnean nekartzan. Bertan hiri-antolaketari buruzko bestelako ikuspegia dago, aurreratuagoa nik uste. Ekologikoagoa gainera. Trafikoaren ikuspegi orokorragoan oinarritzen da hiriaren garraio-antolaketa. Garraio-modu guztiak integratzen ditu. Trafikoa ez da automobilaren menpe antolatzen, garraio publikoaren arabera baizik eta bizikletari pisu nabarmena ematen zaio: kale guztietan bidegorriak daude, esaterako. Ondorioa: kale nagusian, eguerdi aldean, asfalto gainean autobusak eta bizikletak jaun eta jabe.
Kultura kontua dela esan dut eta kultura berri batera aldatu behar dugu, nik neronek lehen-lehenik. Alabaina, ohiturak aldatzeko presioa behar dugu gizakiok. Hortxe dago gure arduradun politikoen lana: ausartak izatea, hiri-trafikoan autoaren nagusitasuna apurtzeko arauak bultzatzea eta aldaketaren hasieran piztuko den zalapartari eustea. Gizakiok moldakorrak ere bagara gero, eta erraz aldatzen ditugu ohiturak; oinezkoentzako kaleak lekuko.

Porlan berriaz (1999-05-22)

Egun denak ez dira berdin, zioen aspaldiko abesti batek. Izatez, egun guztiak desberdinak dira, baina azken bolada honetakoek badute zerbait komunean: ezohizko egunak bizi ditugu aspalditxo honetan Euskal Herrian. Euskaldunon Egunkariak larunbatero eskaintzen didan txoko honetatik begiratuta, ezinbestean, mirestu behar ditut hemendik aurrerako orriak osatu behar dituzten kazetariak. Bi egunez behin edo, urtekarietan agertzeko moduko albisteak gertatzen ari dira geurean eta, bertigoari eustea lortzen dudanean, behintzat, garai historikoan bizi garela ohartzen naiz. Aste honetan bertan, adibidez, egun berean eta ordu berean geure etorkizunarentzat funtsezkoak izango diren —diren, esan beharko nuke— bi gertakari izan dira.
Asteartean PNV-EAJ, EA eta EH alderdiek legealdi honetarako oinarrizko adostasun-testua hitzartu dute, bizi garen garai honetarako zutarri izango den lankidetza-giroa hitzez jasotzen duena. Egun berean, ordu berean, "Bai Euskarari Akordioa" izenpetzen ari giren Hego Euskal Herriko 647 eragile sozial; euskal gizartearen oinarri-oinarrizko egiturak, beraz, euskararen normalizaziorako urrats ausarta, ilusioz beterikoa egiten ari ziren. Bigarren jazoera hau aurrekoa baino irispide luzeagokoa iruditzen zait, ez baitago unean uneko koiuntura politikoaren menpe eta inguruko baldintza sozio-politikoek eragingo badiote ere, luze irauteko xede garbia adierazten duelako. Alderdi politikoek sinatu dutena ere molde berekoa izatea nahi nuke, noski, baina ez da hori antzematen hain erraza. Tamalez, euskararen aldeko pauso historiko honek ez du dagokion eta zor zaion entzute mediatikoa lortu eta beldur naiz ez ote den ia oharkabean pasatuko.
Halakoxea da gure Euskal Herria, paradoxaz beterikoa. Euskararen aldeko puntuak izenpetu dituzten alderdiek ez dute kontuan izan gizarte-mugimendua azken hilabete hauetan jorratzen ari den prozesua, eta aintzat ez hartze horrek berez dagokion protagonismoa kentzea eragin du. Nire irudiko, gertatu denak kalte handia egin digu gizarteak bere egitura politikoekin, eskuz esku, lan egin behar duela aldarrikatzen dugunoi. Ez al zen hori eraikuntza-lan honetan behar genuen porlan berria?

Tubingen (1999-05-15)

Alemaniako hiria, Baden-Wüttemberg landean, Neckar ibaiaren ertzean: 75.000 biztanle. XV. mendeko unibertsitatea; Kepler astronomoa, Holderling poeta eta Hegel filosofoa ikasle ospetsuenen artean… Honelako datuak emango lizkizuke edozein entziklopediak. Hiri atsegina, abegitsua eta maitagarria erantsiko nioke nik.
Bertan naiz gaur. Alemaniako nire atea izan zen duela urte batzuk. Ordurarte deus gutxi izan ziren Alemania eta bere kultura niretzako. Gerra-filmeak baino askoz ere gehiago ez: nazi memelo eta maltzurrak, badakizue. Zientzialari handi askoren sorlekua, halaber. 'Alemaniar berdin buru karratu' topikoa. Bekenbauer,… Urrun ikusten nuen. Ez ninduen erakartzen. Interesgabeak nituen hango hizkuntza eta kultura. Bizitzak makina bat buelta ematen ditu, ordea!
Korsikan, piztu zitzaidan Alemaniarekiko jakin-nahia. Nire kasa nenbilen. Alemaniar batzuk jaso nituen auto-estopean. Elkar ondo hartu genuen eta Mediterranioko irla liluragarri hori elkarrekin korritu genuen. Ingelesa izan zen gure lingua franca. Ez genuen komunikatzeko arazorik, baina egoerak harra piztu zidan. Hizkuntza arrotzez ari ginen guztiok. Ez nuen egoera gogoko, euskalduna izateagatik, hain segur; maizegi dantzatu behar izaten baitugu mihia arrotzek jotako soinuari jarraiki. Alemanieraz ikasteko promes egin nion neure buruari Mediterranioko ur gardenei begira. Nire lagun berriekin beren mintzairaz komunikatzeko gai bihurtu behar nuen.
Urte bete geroago, alemanieraz ezagutu nuen Alemania. Gobobetea sentitu nintzen. Hobeto ulertu nituen jendeak eta paisaiak. Bertakotu egin nintzen. Makulurik ez nuen behar karrikak korritzeko, erosketak egiteko, jendearekin mintzatzeko… Antzeko sentsazioak jasotzen ditut ezagutzen ditudan hizkuntzez mintzatzen diren tokietan. Zein etxeko sentitzen zaren!
Beraz, gure artera etorriz, euskaraz ikasteko ahalegina egiten ez dutenak ezin ditut ulertu. Makulu batekin, erren, norberaren herrian ibili beharra triste da, ezta?