Sifilis txikia (1999-05-08)

Horrelaxe esaten diote ingelesez: smallpox hain justu. Euskaldunok Nafarroako Erresuman bilatu dizkiogu erroak itxura guztian. Baztanga edo nafarreri esaten diogu. Gaixotasun biriko hau Apokalipisiko zaldunetako bat izan da gizateriaren historian. Malariak soilik gaindituko du, apika. Egun oroitzapena da. Esaeretan gordetzen da, 'baztanga-pikatua' adibidez.
Azken baztanga-kasua 1978an gertatu zen. Osasunerako Mundu Erakundeak eritasuna desagertutzat jo zuen bi urte geroago. Txertaketa-kanpainek helburua lortu zuten eta baztangaz betirako libre gaudela pentsatzera bultzatu dute. Hala al gaude?
OMEren iritziz horrela da. Ondorioz, munduan dauden baztanga-birusen bi kultibo ofizialak, Errusian eta EEBBetan, suntsitzea proposatzen ari da aspalditik. Izan ere, birus horiek hilik bestelakorik ez litzateke Lurrean geldituko. Proposamenak adostasuna lortu zuen, baina laster hasi zitzaizkion oztopoak agertzen.
Hasteko, bi horiek al dira baztanga-birusen kultibo bakarrak? Arma biologikoak garatu diztuztenek ez al dute baztanga-birusik gorderik izango? Erabateko armak izan daitezke etsaiek beraienak suntsitu badituzte.
Bestetik, ezin al daitezke antzeko eritasunak etorkizunean agertu? Naturan baztangaren birusaren antzekoak daude, egunen batean gizakiarengana jauzi egin dezaketenak. HIESaren kasua hor dugu. Hori gerta liteke. Baztangaren kontrako txertaketarik ez da orain egiten eta horri HIVek eragiten duen sistema immunologikoaren ahulezia eransten bazaio...
Baztangaren birusak bizirik eta kontrolpean edukitzea onerako da. Bera edo antzekorik berpiztuko balitz, txertoak garatzeko lehengaia eskura izango genuke. Baztangaren birusak gordetzeko eta aztertzeko nazioarteko erakunde bat eratzea pentsa liteke.
Auziaren erabakia bide horretan dago, nik uste. OME oker dabil, ostera. Baztangaren birusa bizirik irautea jakinduri iturri izateaz gain segurtasun-balbula da. Gero eta gehiago dira hori pentsatzen dutenak eta, aurki, OMEk amore ematea ez litzateke harritzekoa.

Txernobil baino harantzago (1999-05-01)

Hamahiru urte bete berri dira Txernobilgo zentral nuklearraren istripua jazo zenez geroztik. Mundua astindu zuen gertakariak. Mamua errealitate bihurtu zen eta inflexio-puntua izan da energia nuklearraren bilakabidean; lobby nuklearraren zorigaiztorako, jakina.
Fisiozko energia nuklearraren ingurugiro-arazo larriena ez da, hala ere, Txernobil moduko istripua, hondakin nuklearren kudeaketa egokia baizik. 1960ko hamarkadatik hona 200.000 tona erregai agortu baino gehiago sortu dira eta pila horri 10.000 tona gehiago eransten zaio urtero. Horren zati bat birprozesatu egiten da, baina zatirik handiena sortu den tokian bertan pilatzen da zer egin erabaki arte. Erregai agortua edukizeko biltegiak hamarkada batzuk irauteko diseinatuta daude. Beraz, erregai agortuaren atzen biltegia erabakitzea gero eta erabaki premiazkoagoa da.
Asko dira egoeraren errudun. Industria nuklearra lehen-lehenik. Ehundaka mila urtetan oso arriskutsuak diren hondakinak sortu ditu, horiek nola kudeatu erabaki gabe. Gobernuek ere begiak itxi dituzte, garapen ekonomiko eta energia ustez merkearen aitzakian. Ekologistek ez dute asmatu hondakinen arazoari buruz gizarte-eztabaida bideratzen eta energia nuklearraren inguruko eztabaida ezaren diskurtsoan gehiegi zentratu dira, apika.
Arazoa hor dago ordea eta, gainera, gure ondorengoei eta ondorengoen ondorengoei lagako diegun opari pozoitsua da.
Hondakin nuklearrak kudeatzeko proposatu diren bideen artean, lur azpian, toki geologikoki egonkorretan gordetzea da, antza, konponbiderik egokiena. Horrelako tokiak ari dira munduan bilatzen. Ez da arazo samurra. Batetik, egitura geologiko jakin bat ehundaka mila urtetan egonkorra izango den segurtatu behar da eta, bestetik, inork gutxik nahi izaten du zabor arriskutsurik etxe ondoan. Erabakia luzatzerik ez dago, halaber.
Ironiarako 'energia ez-poluitzaile' moduan saldu zen energia nuklearra. Erregai fosilen ordezkoa ei zen. Nik, egia esan, kontzientzia lasaiago izango nuke gure oinordekoei 'berotegi efektua' soil-soilik utzita, horri hondakin nuklearrak erantsita baino. Lehenengoa epe aski motzean zuzen daiteke; bigarrena…

Eppur, si muove (1999-04-24)

Galileoren hitzak dira. Inkisizioaren aurrean xuxurlatu ei zituen, bere ideia zientifikoei uko egin ostean. Aurreko batean, hitz horiek jin zitzaizkidan gogora Estatu Batuetako aditu-talde batek bere gobernuari eginiko proposamenaren berri prentsan leitzean.
Injinerutza genetiko, bioteknologia edo klonazio terminoak ez dira neutroak, beste teknolekto batzuk ez bezala, elektroi edo argon kasu. Etika lotzen zaie sarritan. Izua eragiten diote gizarteari. Huxley-ren Bai Mundu Berria eleberri zoragarriaren ameskaiztozko gizartea errealitate gertu bilakatuta ikusten da. Feed-back positibo handirik ez dute eragiten, egia esan. Irudi txarra ematen dute.
Tamalez, komunitate zientifikoari ere erantsi zaio kutsua. Anitz dira bioloteknologiazko ikerketari muga jarri nahi dioten zientzialariak. Arrazoiak ez dira zientifikoak jakina; etika aipatzen da, baina izua ere bada.
Bide horretan, gorago aipatutako adituek giza enbrioien zeluletan eginiko ikerketak kontrola ditzan eskatu diote EEBBetako gobernuari. Ikerketen gaineko kontrol zorrotza eta fondo publikoen murrizketa aldarrikatzen dute. Enbrioiak nola lortzen diren da gakoa. Enbrioi-iturri zilegiak izugarri murritzarazi nahi dituzte, ia-ia bakarrera: antzutasunaren kontrako tratamenduetan baztertutakoetara. Hainbat batzordek ikuskatuko lukete prozesua eta, azkenik, diru publikoa eskuratzeko baimena iritsiko litzateke, iristekotan.
Enbrioiekin ikerketa egiteko traba handia, jakina; zelula amak lortzeko besteak beste. Zelula amak enbrioietatik edo fetu oso gazteetatik erdietsi daitezke bakarrik. Jakina denez, zelula amak ia giza ehun guztien prekurtsoreak dira; horietatik sortzen dira alegia. Beraz, zelulaok aztertuz, giza zelulak nola espezializatzen diren ikasteaz gain, ordezko giza ehunak osatzeko bidea aurki daiteke.
Gure aditu estatubatuar koitaduek Inkisizioko fraide eta abade dogmatikoak gogorarazi dizkidate. Lurrari geldi eusten saiatu ziren duela hiru mende eta erdiko 'egiaren jabeak'; oraingoak antzera ari dira, konturatzeke zientziaren gurpila higitu egiten dela, hala ere.